Tijdens mijn filosofiestudie leerde ik over het “Prisoner’s dilemma”. Dat ziet er als volgt uit: twee gewapende mannen worden opgepakt op verdenking van het plegen van een ernstig misdrijf. Ze worden apart in de cel gezet en kunnen niet met elkaar communiceren. De officier van justitie doet hen beiden apart hetzelfde voorstel:
1. Als jullie allebei blijven zwijgen, kan ik jullie niet veel maken. Je zult alleen worden veroordeeld voor wapenbezit zonder vergunning, dat ga je een jaar naar de gevangenis.
2. Als jij echter bekent, dan is de zaak rond. Jij krijgt geen straf, omdat je hebt meegewerkt – die ander krijgt zeker 20 jaar gevangenisstraf.
3. Als jullie allebei bekennen, krijg jullie allebei 5 jaar.
Wat kunnen de gevangenen nu het beste doen? Het mag duidelijk zijn dat optie 1 – zwijgen – het meest voordelig is voor allebei: beide gevangenen krijgen in dat geval een beperkte straf. Maar optie 2 en 3 – bekennen – draagt minder risico in zich. In het geval dat de ander niets zegt, krijg jij geen straf. Bekent de ander ook, krijg je slechts 5 jaar. Maar blijf jij zwijgen en bekent de ander, dan krijg jij 20 jaar straf.
Het is een lastig dilemma. Op basis van een risicoanalyse kun je beter bekennen. Met zwijgen loop je namelijk het risico de volle mep aan straf te krijgen. Als je redeneert vanuit solidariteit kun je beter wel je mond houden. Maar dan moet je elkaar door en door kunnen vertrouwen.
Aan dit dilemma moest ik denken bij het “eindexamenschandaal” op de Ibn Ghaldoun school. Frauderende leerlingen krijgen namelijk tot 18.00 uur vandaag de tijd om zich te melden bij hun school. In dat geval is de straf beperkt: ze hoeven alleen het examen over te doen. Wordt hun fraude later ontdekt, dan is het hele diploma ongeldig. Een groot risico dus. Maar zwijgen is voor alle betrokken leerlingen het meest voordelig: ten eerste blijft je diploma geldig als je fraude niet wordt ontdekt en ten tweede wordt het de politie dan niet duidelijk hoe wijd vertakt de fraude is. Maar wat als jij jezelf niet aangeeft en jouw Facebookvriend doet dat wel? Dan neemt het risico dat jouw fraude ontdekt wordt aanmerkelijk toe en zit jij met gebakken peren.
Een lastig dilemma. Ik ben heel benieuwd of er leerlingen zich gaan melden. Op basis van de theorie van het “prisoner’s dilemma” kunnen ze dat beter wel doen.
Het was natuurlijker verstandiger geweest zich helemaal niet met dit soort gestolen waar in te laten.
