Het was landelijk nieuws: de kerkennacht trok afgelopen weekend meer dan 150.000 bezoekers. Dat is heel wat minder dan het aantal mensen dat op zondagmorgen een kerk bezoekt, maar het is natuurlijk een opmerkelijk feit. Een zestigtal kerken in Nederland zette in “de kerkennacht” haar deuren open voor vaste gasten, maar vooral ook voor belangstellenden en ongeregelde gasten. En die formule blijkt te werken. Met verrassende elementen: de nachtelijke bezoekers van de Utrechtse Domkerk kregen geen preek van de dominee, maar van zangeres Karin Bloemen. In Rotterdam werd gesproken door burgemeester Aboutaleb. Iets dergelijks wordt ook al wel eens op gewone zondagen gedaan met de “preek van de leek” – dan mag een bekende plaatsgenoot de kansel bestijgen. Blijkbaar komt de kerk op deze wijze dichterbij de mensen dan op de gewone zondagmorgen. Dan moet je blijkbaar zo door de kerkelijke wol geverfd zijn, wil je het verhaal van de voorganger een beetje kunnen volgen.

Precies dát gegeven was ook het onderwerp van de “nacht van de theologie” in hetzelfde weekend. Op het stoomschip Rotterdam verzamelde zich de theologische fine fleur van Nederland om zich te buigen over een overvloedige maaltijd en vervolgens de huidige stand van de theologie. Ik heb begrepen dat de moderne theoloog zich niet meer moet neerzetten als “brenger van dé Waarheid”, maar zich veeleer moet opstellen als bruggenbouwer, zingever en uitlegger van Bijbelverhalen aan gelovigen en niet-gelovigen. Daar kan ik wel wat mee. De nacht van de theologie werd besloten met het uitreiken van de Theologie Podiumprijs voor de meest spraakmakende theologie, die dit jaar naar Ruben van Zwieten ging, predikant en directeur van Zingeving Zuidas Amsterdam.

In één weekend: de kerkennacht en de nacht van de theologie. Men had nogal zin in de nacht, zou je kunnen zeggen. Het verbaast me eigenlijk niets. In de Bijbel vinden de mooiste ontmoetingen ’s nachts plaats (denk aan Jacob die in nacht worstelt met de Allerhoogste; of het nachtelijke gesprek tussen Jezus en Nicodemus). Zelf voer ik vaak aan boord juist in de nachtelijke uren de goede gesprekken, bovenop een donkere brug of in de controlroom van de machinekamer. Overdag is het dan vaak veel te druk. Terwijl de rest van de wereld in ruste is, bepaalt de stilte van de nacht je bij wie je bent.

Tijdens mijn filosofiestudie leerde ik over het “Prisoner’s dilemma”. Dat ziet er als volgt uit: twee gewapende mannen worden opgepakt op verdenking van het plegen van een ernstig misdrijf. Ze worden apart in de cel gezet en kunnen niet met elkaar communiceren. De officier van justitie doet hen beiden apart hetzelfde voorstel:

1. Als jullie allebei blijven zwijgen, kan ik jullie niet veel maken. Je zult alleen worden veroordeeld voor wapenbezit zonder vergunning, dat ga je een jaar naar de gevangenis.

2. Als jij echter bekent, dan is de zaak rond. Jij krijgt geen straf, omdat je hebt meegewerkt – die ander krijgt zeker 20 jaar gevangenisstraf.

3. Als jullie allebei bekennen, krijg jullie allebei 5 jaar.

Wat kunnen de gevangenen nu het beste doen? Het mag duidelijk zijn dat optie 1 – zwijgen – het meest voordelig is voor allebei: beide gevangenen krijgen in dat geval een beperkte straf. Maar optie 2 en 3 – bekennen – draagt minder risico in zich. In het geval dat de ander niets zegt, krijg jij geen straf. Bekent de ander ook, krijg je slechts 5 jaar. Maar blijf jij zwijgen en bekent de ander, dan krijg jij 20 jaar straf.

Het is een lastig dilemma. Op basis van een risicoanalyse kun je beter bekennen. Met zwijgen loop je namelijk het risico de volle mep aan straf te krijgen. Als je redeneert vanuit solidariteit kun je beter wel je mond houden. Maar dan moet je elkaar door en door kunnen vertrouwen.

Aan dit dilemma moest ik denken bij het “eindexamenschandaal” op de Ibn Ghaldoun school. Frauderende leerlingen krijgen namelijk tot 18.00 uur vandaag de tijd om zich te melden bij hun school. In dat geval is de straf beperkt: ze hoeven alleen het examen over te doen. Wordt hun fraude later ontdekt, dan is het hele diploma ongeldig. Een groot risico dus. Maar zwijgen is voor alle betrokken leerlingen het meest voordelig: ten eerste blijft je diploma geldig als je fraude niet wordt ontdekt en ten tweede wordt het de politie dan niet duidelijk hoe wijd vertakt de fraude is. Maar wat als jij jezelf niet aangeeft en jouw Facebookvriend doet dat wel? Dan neemt het risico dat jouw fraude ontdekt wordt aanmerkelijk toe en zit jij met gebakken peren.

Een lastig dilemma. Ik ben heel benieuwd of er leerlingen zich gaan melden. Op basis van de theorie van het “prisoner’s dilemma” kunnen ze dat beter wel doen.

Het was natuurlijker verstandiger geweest zich helemaal niet met dit soort gestolen waar in te laten.

Het eindexamenschandaal in Rotterdam liet me nog even verder denken. Want wat ik eigenlijk wel bijzonder vind: er bestaan gelukkig nog heilige huisjes in Nederland. In heel veel opzichten vinden Nederlanders dat ze het met regels niet zo nauw hoeven nemen: staat er 120 op een bord langs de weg, dan rijden we 130. Bij het invullen van het belastingformulier mag je best “creatief” zijn. En laten we wel wezen: wie heeft er nou niet eens gespiekt op de middelbare school? Laat ik op dat punt een jeugdzonde belijden. Overigens moet ik daarbij aantekenen dat ik die enige keer dat ik tot de spiekzonde werd verleid, het mij weinig profijt heeft gebracht: mijn klasgenoot bij wie ik afkeek, had het antwoord ook fout.

Als het om regels gaat, kijken we niet altijd zo nauw. Maar bij de eindexamens ligt dat toch anders: dan gaat het écht ergens om! Daar mag niet mee gesjoemeld worden.

Waarom eigenlijk niet? Waarin verschilt het overtreden van de regels tijdens een eindexamen van gewoon spieken, harder rijden dan aangegeven of een beetje sjoemelen met het belastingformulier?

Het gaat hier niet alleen om de toepassing van het in de ethiek gangbare “schadebeginsel”. Dat bepaalt ons erbij, dat onevenredig veel leerlingen worden getroffen door de overtreding van enkelen. Alle leerlingen van de IS Ibn Ghaldoun moeten het examen overdoen, alle leerlingen in Rotterdam moeten wachten op hun diplomauitreiking en het eindexamen Frans moest in heel Nederland  worden uitgesteld. Deze fraude gaat echter verder dan de onevenredig veel geleden schade. Ook al was er weinig schade geleden, dan nog blijf je van het eindexamen af. Bij een eindexamen draait het om zo’n serieuze aangelegenheid: daar rommel je gewoon niet mee. Dat is taboe. Die grens steek je gewoon niet over, punt uit!

Het eindexamen is met andere woorden een heilig huisje. Veel van die heilige huisjes zijn verdwenen. Naar mijn gevoel wel misschien te veel. Maar er zijn er dus nog en laten we die koesteren.

Een ketting is zo sterk als zijn zwakste schakel. De waarheid van dit gezegde werd de afgelopen weken weer eens onderstreept in het “eindexamenschandaal” of “de grootste eindexamenfraude die Nederland heeft gekend”. Iedereen weet er intussen van: bij de Ibn Ghaldoun school in Rotterdam werden 25 eindexamens gestolen. Onderzoek leerde dat niet – zoals eerst werd gedacht – een verloren sleutel van het kamertje waarin de examens werden bewaard, de boosdoener was bij de inbraak. Maar de daders waren via de ruimte tussen het plafond de “kluiskamer” binnengedrongen vanuit een andere kamer.

Tja, dan kun je als landelijk college voor de eindexamens nog zulke mooie veiligheidsmaatregelen nemen in de drukkerij, je kunt de enveloppen verzegelen wat je wilt, maar als de school het kinderlijk eenvoudig maakt om in te breken….

Veiligheid begint niet bij het versterken van de sterkste schakels, maar het aanpakken van de zwakste schakels. Dat is een open deur en toch zie je het vaak misgaan. Gewoon bij jezelf, als je vergeet je dure, van onverwoestbaar staal gemaakte, gegarandeerd betonschaarproof zijnde dubbele Axxaslot daadwerkelijk op slot te zetten. Je kunt het ook in een bedrijf zien gebeuren. Als je vergeet dat prachtig mooie, self-infloating zwemvest aan te doen. Waarbij ik dit voorbeeld kies, omdat me dat zelf al een keer is overgekomen bij het overstappen van een crewboot. Gelukkig is het toen goed afgelopen.

Je blik op de wereld wordt bepaald door de voorkennis die je hebt. Die vormt als het ware een bril waardoor bepaalde zaken opvallen en andere niet. Weet je niets van auto’s, dan zie je op de snelweg niet dat bijzondere model Austin Martin rondrijden waar er maar 120 van zijn gebouwd. Als je op de leeftijd bent gekomen dat je graag kinderen wilt, zie je alleen maar zwangere vrouwen en mensen met kinderwagens rondlopen. Interesseer je je voor vogels, zie jij die tjiftjaf op een tak zitten waar andere mensen gewoon voorbij lopen.

Sinds ik in de waterbouwwereld werkzaam ben, vallen mij ook zaken op waar ik anders totaal geen aandacht voor had. Op een film over het Panamakanaal zag ik een cutterzuiger aan het werk, waar ik anders alleen maar oog had gehad voor de bossen. Onlangs zag ik vanaf de Oosterscheldedam gezien voor de kust van Vrouwenpolder een sleephopperzuiger aan het werk, anders had ik daar waarschijnlijk helemaal niet op gelet.

We zijn net terug van onze reis naar China. Met het hele gezin zijn we drie weken lang op zoek gegaan naar de wortels van onze drie Chinese dochters. Er is zo ontzettend veel te zien en te beleven in dit fantastische land! En….er is ook waterbouw in China. Ik wist al wel dat het Chinese staatsbaggerbedrijf een grote speler was, maar nu viel het me ook echt op.

In Nanchang, de hoofdstad van de provincie Jiangxi, keken we vanuit het  hotel op de Ganrivier, een zijtak van de Yangtze. Normaalgesproken had ik alleen aandacht gehad voor de brug of de hoogbouw aan de overkant. Maar nu viel mijn oog op de talloze schepen met zand die af en aan voeren voor de bouwprojecten aan de oevers. Ook op en aan de rand van het water wordt er ontzettend veel gebouwd in China. Het is maar dat je er oog voor hebt…

Zo is er in de afgelopen tijd op meerdere manieren een andere wereld voor me open gegaan.

Een berichtje de afgelopen week in het nieuws: Minister Hennis-Plasschaert van Defensie gaat  onderzoeken of er toch particuliere beveiliging mogelijk is op Nederlandse schepen. Voor wie enigszins vertrouwd is met de maritieme wereld, weet dat piraterij tegenwoordig een serieus probleem is. Aan de wal wordt er misschien nog wel eens lacherig over gedaan, maar de cijfers liegen er niet om: jaarlijks worden er tientallen schepen gekaapt en bemanningen gegijzeld. En hoewel een baggerschip misschien een minder interessant doel lijkt dan een rijk gevuld koopvaardijschip, mensen en materiaal zijn veel waard en dus ook mogelijk doelwit van piraten.

Tot nu toe heeft de regering particuliere beveiliging op Nederlandse schepen verboden. Alleen een marineschip of mariniers mogen helpen schepen te beschermen tegen de aanvallen van piraten. Probleem is dat er niet genoeg capaciteit is en de aanvraag zo lang van te voren moet worden ingediend dat een project soms al lang en breed klaar is, voordat de marine kan worden ingezet.

Waarom houdt de Nederlandse regering zo halsstarrig vast aan deze positie? Het treinverkeer is al lang uitbesteed aan private partijen. De telefonie mocht geen overheidsaangelegenheid meer zijn. De energiebedrijven zijn allemaal verkocht. Zelfs een kerncentrale – dan praat je toch over aanzienlijke risico’s die leven en dood betreffen – werd van het bordje van de overheid afgeschoven. Maar als het gaat om scheepsbeveiliging wil de overheid ineens alle touwtjes in handen houden. Bewaking aan de wal is al lang gemeengoed, waarom dan niet op het water? Ja, vanwege het geweldsmonopolie van de overheid, wordt er gezegd. Maar als diezelfde overheid met dat prachtige geweldsmonopolie niet in staat is haar burgers te beschermen, hoe zit het dan? Kan er niet zoiets als een “bijzondere opsporingsambtenaar te water” worden gecreëerd (zoals er bijvoorbeeld ook jachtopzieners zijn). Er kunnen toch goede protocollen worden ontwikkeld waaraan de beveiligers moeten voldoen?

Een ander argument tegen particuliere beveiliging, wat je wel hoort: wat als er iets fout gaat? Stel dat er per ongeluk door de particuliere beveiligers ten onrechte wordt geschoten? Ja, dan heb je een verschrikkelijk probleem. Maar zulke fouten worden ook door militairen gemaakt – en het lijkt me voor het slachtoffer geen verschil maken of je door een militaire dan wel particuliere kogel geraakt wordt. Ook hier is het zaak alles goed te regelen met een geweldsinstructie en juridisch kader.

Als het bedrijf het zelf niet ziet zitten om gewapende beveiliging aan boord te zetten, omdat op dat moment de kapitein mede verantwoordelijk wordt gemaakt voor bepaalde beslissingen, is het een ander verhaal. Dan is het de beslissing van de maatschappij. Maar als er om beveiliging wordt gevraagd en de overheid kan die niet leveren, is het toch geen onlogische gedachte hulp van buiten in te roepen.

Ik vind het een rare zaak dat Nederland hier zo´n uitzonderingspositie in wil houden. Ik niet alleen. De mensen op de schepen ook. En bij het thuisfront is het niet anders.

Voor de verandering komt er nu eens niet een onderzoek dat jaren gaat duren, maar binnen zes weken moet er duidelijkheid zijn – zegt der minister. Ik ben benieuwd.

Tenslotte, begrijp me niet verkeerd: uiteindelijk lost geweld natuurlijk niets op. Het is zaak piraterij bij de wortel aan te pakken, dat wil zeggen: zorgen dat mensen op een andere manier hun brood kunnen gaan verdienen.

Voor meer informatie over de impact van piraterij en een menselijke respons: www.mphrp.org

Gisteren kwam ik thuis van mijn eerste reis naar het Afrikaanse continent (Egypte tel ik gemakshalve maar niet mee): op bezoek in Mombasa in Kenia bij een prachtig havenaanlegproject. Van te voren had ik van alles bedacht over wat ik zou gaan zien: drukke straten met veel verkeer, golfplaathutjes, lawaai, tropische palmen, mensen aan de kant van de weg, weggegooid vuilnis, grote contrasten tussen arm en rijk.

Maar het eerste wat ik echt zag van Afrika was de zonsopgang net voordat we zouden gaan landen voor de eerste stop in Nairobe.  Een rode zon achter donker afstekende wolken. Een zonsopgang zoals je die bij ons niet ziet. Zonlicht op zijn mooist. En ik moest denken aan het liedje van Rikkert Zuiderveld (op de CD “Wereldwijs”):

Deze zilveren vogel
Zweeft naar het zuiden
Op de wet van de wind en de mechanica
Zo’n tienduizend meter
Boven de heuvels
Van wat ze noemen donker Afrika

En ik heb de zon zien opgaan
Uit mijn vliegtuigraam
Ik heb de zon zien opgaan
Over Afrika
En over zijn kinderen

We hebben het in de auto voor onze meiden tienduizend keer gedraaid – en nu ineens snapte ik wat Rikkert echt bedoelde.

Het is een mooi bezoek geworden…

De kust voor Mombasa (de zonsopgang was wat lastig te fotograferen …)

Ja, schattig, zo’n babykrokodil – om op te vreten. Maar als je de volwassen exemplaren bekijkt, voel je je toch heel anders: 8 meter zoutwaterkrokodil, één brok kakement, oneindig veel tanden, je hebt als mens geen schijn van kans. De kracht van een krokodillenbek evenaart die van een 23-tons truck!

Tussen die krachtpatsers zijn de baggeraars aan het werk. Met nog groter materieel!! Een krokodil heeft op zijn beurt geen schijn van kans tegen de tanden van een cutterzuiger. Als ‘ie daartussen terecht komt, blijft er weinig van hem over.

Maar daar zijn krokodillen veel te slim voor, die blijven ver uit de buurt van al die menselijke techniek. Ze liggen gewoon rustig wachtend in de mangrove, loerend op een kans. Ze schijnen het niet voor niets al miljoenen jaren vol te houden….

 n.a.v. bezoek aan Darwin, Australië

De weblog waterbouwpastor.nl is van start! Het ziet er allemaal nogal primitief uit, maar ik moet ook nog leren met WordPress om te gaan. De komende weken zullen er echter de nodige teksten en foto’s worden toegevoegd. Ik zou dus zeggen: kom af en toe even kijken.